– To badanie pokazuje trendy, o których trzeba dyskutować – tak do zapoznania się z wnioskami płynącymi z najnowszej edycji wyczekiwanego raportu „Nastolatki” zachęca Radosław Nielek, dyrektor NASK. Badanie przeprowadzone przez ekspertów Instytutu to najbardziej dogłębna analiza, która rysuje obraz cyfrowej codzienności dzieci i młodzieży.
– Konieczna jest długofalowa praca dla dobra dzieci i młodzieży w świecie cyfrowym – praca oparta o solidne dane, a tych dostarcza prezentowany dzisiaj raport “Nastolatki”. To bezcenna wiedza, bo młodzież potrzebuje nie tylko wsparcia i edukacji, ale przede wszystkim obecności i zrozumienia – powiedział na premierze raportu wicepremier i minister cyfryzacji Krzysztof Gawkowski.
Raport „Nastolatki” jest największym i najbardziej kompleksowym cyklicznym badaniem dotyczącym cyfrowego życia młodych ludzi w Polsce. Od ponad 10 lat publikacja kolejnych edycji staje się impulsem do ważnych społecznych dyskusji o dobrostanie dzieci i młodzieży, ich bezpieczeństwie, edukacji oraz relacjach z dorosłymi.
– To są rzetelne dane o życiu nastolatków w sieci. Jako NASK jesteśmy twórcami metodologii i realizatorami tego badania. Ekspercka analiza tych danych to również obszar naszej działalności. W pracy nad raportem kluczowa była współpraca z nauczycielami oraz psychologiem badaczem. Wspólnie z państwem chcemy promować wyniki tego badania, bo ma ono sens tylko wtedy, gdy stanie się elementem dyskusji. Wyniki powinny znaleźć odzwierciedlenie w decyzjach podejmowanych na poziomie politycznym, w szkołach oraz w indywidualnych wyborach rodziców – mówił Radosław Nielek, dyrektor NASK
Z raportu wynika, że nastolatki, które właśnie kończą szkołę podstawową, najczęściej swoje pierwsze smartfony dostały, zanim skończyły 8 lat. Pytanie, czy są na to gotowe i czy rodzice przygotowują ich do wkroczenia w świat online. To na pewno obszar, który wymaga uwagi, bo wyniki badania pokazują niepokojące różnice między światem nastolatków, a tym jak widzą go ich rodzice.
– Dziś, korzystając z internetu, w dni powszednie nastolatki spędzają w nim 5 godzin dziennie bez jednej minuty, a w weekendy 5 godzin i 16 minut. To, co prawda, mniej niż rekordowy wynik z 2022 roku, kiedy było to średnio 5 godzin i 36 min. Jednak, co najbardziej alarmujące, rodzice nie mają nad tym kontroli. Czas, o którym mówią dzieciaki, nie jest spójny z tym, co o czasie spędzanym online mówią ich rodzice. Rozbieżności między tym, co deklarują nastolatki, a opiniami rodziców, można zauważyć też np. w kwestii ustalania zasad korzystania z internetu. Rodzice bardzo często nie wiedzą, co ich dzieci robią w sieci – zauważa dr Agnieszka Ładna, współautorka raportu i ekspertka NASK.
Najnowsza publikacja NASK odpowiada na wiele pytań. Do czego młodym służy internet? Które SoMe są na czasie? Czy przesyłanie nudesów to norma? Co z cyberprzemocą? Czy kontrola rodzicielska dostępu do pornografii to fakt czy mit? Czy nastolatek potrafi się rozstać z telefonem – choćby na chwilę? I wiele innych. W tej edycji raportu po raz pierwszy eksperci przyglądają się też użyciu sztucznej inteligencji przez uczniów, a także oczekiwaniom, emocjom i postawom, które temu towarzyszą.
– Wnioski z raportów „Nastolatki” od lat wyznaczają kierunki debat społecznych, wspierając rodziców, nauczycieli, specjalistów i decydentów w ich codziennej pracy. Teraz, wraz z premierą najnowszej edycji, ponownie otwieramy przestrzeń do dyskusji o tym, jak najlepiej towarzyszyć nastolatkom i wspierać ich rozwój w dynamicznie zmieniającym się świecie – dodaje współautor raportu Filip Konopczyński, ekspert NASK.
Cyfrowa samotność: dzieci milczą o krzywdzie w sieci
Polscy nastolatkowie coraz częściej stają się ofiarami cyberprzemocy, ale o swoich traumatycznych doświadczeniach najczęściej milczą.
– Skala cyberprzemocy wśród polskich nastolatków jest alarmująca i pozostaje na niezmiennie wysokim poziomie. Z naszego badania wynika, że co trzeci młody człowiek doświadcza przemocy online, a niemal połowa z nich nie podjęła żadnych działań w obliczu cyfrowej agresji. Tymczasem większość rodziców ma złudne przekonanie, że dziecko zwróci się do nich po pomoc w trudnej sytuacji. Ta dramatyczna rozbieżność pokazuje, jak bardzo dorośli nie zdają sobie sprawy z rzeczywistości, w jakiej funkcjonują ich dzieci w cyfrowym świecie – zwraca uwagę Anna Rywczyńska, która kieruje w NASK Działem Profilaktyki Cyberzagrożeń.
Jeszcze bardziej niepokojące jest zjawisko, które eksperci nazywają “normalizacją przemocy online”. Aż 17% młodzieży nie potrafi jednoznacznie stwierdzić, czy doświadczyła cyberprzemocy. To może oznaczać, że granica między przemocą a codziennym doświadczeniem w sieci zaczyna się zacierać, a agresywne zachowania stają się dla nastolatków tak powszechne, że przestają je postrzegać jako coś nienormalnego.
Ryzykowne zachowania jako nowa norma
Zagrożenia online przyjmują coraz to nowe formy, a młodzi ludzie angażują się w ryzykowne zachowania, często nie zdając sobie sprawy z konsekwencji. Ponad jedna czwarta nastolatków otrzymuje nagie lub półnagie zdjęcia od rówieśników lub nieznajomych. To zjawisko pozostaje praktycznie niewidoczne dla rodziców – dorośli czterokrotnie rzadziej deklarują świadomość, że taki fakt mógł zaistnieć.
Internetowe wyzwania, popularne challenge, również pozostają modne wśród młodych użytkowników sieci. 33% chłopców brało udział w co najmniej jednym internetowym wyzwaniu w ciągu ostatniego roku.
Nie mniej powszechne jest oglądanie patostreamów – średnio co czwarty nastolatek (22%) przyznał, że co najmniej raz oglądał tego typu treści. Te zjawiska pokazują, jak młodzi ludzie poszukują ekstremalnych doznań i akceptacji w grupie rówieśniczej, często kosztem własnego bezpieczeństwa.
Jednym z najpoważniejszych problemów jest coraz wcześniejszy kontakt młodych ludzi z pornografią. Średni wiek inicjacji wynosi obecnie 11 lat i 3 miesiące. Co więcej, wśród nastolatków, które spotkały się z takimi treściami, jedna trzecia ogląda je regularnie – codziennie lub kilka razy w tygodniu.
Równie niepokojące są przypadki spotkań offline z dorosłymi poznanymi w internecie. Co dziewiąty nastolatek (11%) zdecydował się na bezpośredni kontakt z nieznajomą osobą dorosłą. Jednak gdy już do takich spotkań dochodzi, co czwarty młody człowiek zachowuje tę informację tylko dla siebie, nie informując o tym rodziców ani innych zaufanych dorosłych.
Iluzoryczna kontrola rodziców
Największym problemem w zapewnieniu bezpieczeństwa młodym ludziom w sieci jest przepaść między deklaracjami rodziców a rzeczywistym odczuciem nastolatków. 58% dorosłych twierdzi, że kontroluje dostęp swoich dzieci do pornografii i innych niebezpiecznych treści. Tymczasem tylko 18% nastolatków potwierdza, że rzeczywiście odczuwa skuteczny nadzór ze strony opiekunów.
Podobna rozbieżność dotyczy ustalania zasad bezpiecznego korzystania z internetu. 57% rodziców deklaruje, że monitoruje internetową aktywność swoich dzieci i ustala odpowiednie reguły. Jednak jedynie 21% młodych ludzi potwierdza istnienie takich zasad. To statystyczna przepaść, która pokazuje, jak bardzo dorośli mylą się co do skuteczności swojego nadzoru.
Sztuczna inteligencja wkracza do codzienności
7 na 10 nastolatków miało już kontakt z narzędziami opartymi na sztucznej inteligencji. Najpopularniejszy jest ChatGPT, którego używa 53% uczniów, następnie CapCut (25%) i Character AI (12%). AI towarzyszy młodym w nauce (48%), odrabianiu prac domowych (40%), rozrywce (23%) i walce z nudą (21%).
Jednocześnie świadomość zagrożeń pozostaje niska – aż 63% badanych nie zna terminu “deepfake”. Tymczasem wielu rodziców nie ma świadomości, jak intensywnie młodzi korzystają z AI – 43% uważa, że ich dzieci w ogóle z niej nie korzystają, a kolejne 30% nie ma pewności.
Internet coraz mocniej wpływa też na sposób nauki młodych ludzi. Aż 70% nastolatków korzysta z programów opartych na sztucznej inteligencji, właśnie jako pomocy w nauce. Jednocześnie tradycyjne źródła wiedzy tracą na popularności – Wikipedia spadła z 76% w 2018 roku do zaledwie 23% w 2024 roku, a wyszukiwarka Google z 63% do 45%. YouTube utrzymuje jednak wysoką pozycję wśród młodych użytkowników.
Szkoła jednak jeszcze nie odpowiada na rozwijające się cyfrowe kompetencje uczniów. W przypadku wykorzystania internetu podczas zajęć lekcyjnych nauczyciele najczęściej wskazują na jego zastosowanie w celu wyświetlania prezentacji (73%) oraz odtwarzania filmów (62%).
Poznaj cyfrowy świat swojego dziecka
Raport “Nastolatki” przedstawia obraz generacji, która dorasta w świecie cyfrowym, ale często bez odpowiedniego wsparcia i ochrony ze strony dorosłych. Wyniki badania pokazują pilną potrzebę lepszej edukacji cyfrowej oraz większego zaangażowania rodziców i edukatorów w bezpieczeństwo młodych ludzi w sieci.