By przygotować się do sprawdzianu czy odrobić pracę domową, młodzi będą jeszcze częściej niż w wakacje sięgać po telefon czy włączać komputer. Internet jako doskonałe źródło wiedzy, ma jednak „skutki uboczne”. – Wraz z powrotem dzieci do szkół, rodzice powinni wspierać dzieci, w tym, aby ekrany nie dominowały nad ich innymi aktywnościami – mówi Anna Rywczyńska, kierowniczka działu Profilaktyki Cyberzagrożeń w NASK.
Z badań przeprowadzonych przez ekspertów NASK wynika, że dzieci spędzają z telefonem w ręku nawet 5,5 godziny dziennie. To daje 40 godzin w tygodniu, kiedy dziecko jest online. Najczęściej poza kontrolą rodzica. Dorośli zbyt często nie wiedzą, co dziecko robi w sieci — co ogląda, z kim rozmawia, w co gra, co wrzuca do mediów społecznościowych, jakie pisze komentarze. Zagrożeń szukają na zewnątrz, tymczasem warto ich wypatrywać pod nosem — niemal dosłownie.
– Ponad połowa nastolatków przyznaje, że ich rodzice nie wprowadzili żadnych zasad dotyczących czasu korzystania z internetu. Stawianie bezpiecznych granic pomaga minimalizować ryzyka. Już po kilku minutach niezabezpieczonego scrollowania dziecko może natknąć się na treści nieodpowiednie i niepokojące, np. pornograficzne czy przemocowe. A spędza w sieci setki godzin miesięcznie! Staramy się to podkreślać w rozmowach z rodzicami i w materiałach, które dla nich tworzymy. Zachęcamy i uczymy, jak rozmawiać z dziećmi o tym co widzą w sieci – mówi Anna Rywczyńska z NASK.
Wyprawka szkolna to dziś nie tylko zeszyty, książki i nowy plecak. To także cyberprofilaktyka i higiena cyfrowa, czyli uczenie dzieci, jakich zasad powinny przestrzegać, korzystając z sieci. To także wzmacnianie kompetencji do podejmowania świadomych i bezpiecznych decyzji, budowanie w młodych ludziach asertywności, szanowanie własnych i cudzych granic, a także – i być może to najważniejsze – wpajanie dzieciom, że z tym, co zobaczą w internecie, nie powinny zostawać same.
– Wciąż zbyt wiele dzieci nie mówi dorosłym o tym, że w internecie zetknęło się z czymś, co wywołało u nich trudne emocje. To może być cyberprzemoc, treści szkodliwe, sceny przemocy czy pornografia. Często są to sytuacje, w których to dziecko doświadczyło, bądź było świadkiem cyberprzemocy rówieśniczej – podkreśla ekspertka NASK, Ewa Domańska. – Milczenie dzieci czy młodzieży zazwyczaj wynika z obawy przed reakcją dorosłych – krytyki, zbagatelizowania sytuacji albo zakazu korzystania z telefonu czy internetu. A brak rozmowy sprawia, że pozostają sami ze swoimi lękami i emocjami, co może prowadzić do pogorszenia ich dobrostanu psychicznego. – Kluczowym elementem bezpieczeństwa w sieci jest zaufanie między dzieckiem a dorosłym, bezpieczna relacja. Gdy dziecko czuje się bezpieczne i akceptowane, ma odwagę mówić o tym, co je zaniepokoiło w sieci – dodaje ekspertka. – Nowy rok szkolny może być motywacją do nowych postanowień, na przykład związanych z tym, żeby aktywnie uczestniczyć w życiu cyfrowym naszego dziecka – interesować się tym, co robi w sieci, ale też samemu aktualizować wiedzę na temat zagrożeń, wynikających z bycia online. Zachęcamy do korzystania ze szkoleń proponowanych przez NASK, które realizowane są zarówno bezpośrednio dla dzieci w szkołach, jak również dla grona pedagogicznego i rodziców stacjonarnie lub zdalnie, a planów szkoleniowych na ten mamy bardzo wiele – podkreśla Ewa Domańśka.
Garść statystyk
Z badań NASK wynika, że co czwarty nastolatek ogląda patostreamy, czyli transmisje z o charakterze agresywnym lub szkodliwym. Młodzi użytkownicy często mają trudności z rozróżnieniem prawdy od fałszu w sieci – 40 proc. twierdzi, że nie potrafi tego robić, a większość z nich nie weryfikuje informacji. Oznacza to, że są podatni na fake newsy
To jednak nie koniec niepokojących danych. Aż 71 proc. nastolatków ogląda pornografię na telefonie. Codziennie robi to 1 na 5 badanych 12–14-latków. Wśród 16-latków – prawie co czwarty.
Ponad 50 proc. młodych ludzi miała kontakt z niebezpiecznymi treściami: sceny przemocy okrutnej, treści samookaleczające, pornograficzne bądź obrażające innych – podaje z kolei w swoich raportach Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.
– Te dane powinny nie tylko alarmować rodziców. Powinny ich zachęcać do działania, motywować do tego, by chronić własne dziecko przed niebezpiecznymi treściami, znajdującymi się w sieci. Bo one znacząco wpływają u młodych osób na tworzenie obrazu świata – budowanie relacji, kształtowania poglądów, wyznawania wartości, umiejętność uczenia się. To już nie tylko kwestia tego, czy nasze dziecko skupi się w szkole, mając telefon w kieszeni. To coś o wiele poważniejszego – podkreśla Anna Rywczyńska.
Równie niepokojące są dane dotyczące cyberprzemocy. Niemal połowa badanych uczniów była świadkiem wyzywania w sieci, a 38,9 proc. padło ofiarami cyberprzemocy – wynika z najnowszych badań Fundacji Nie Widać Po Mnie.
Wśród przykładów cyberprzemocy można wymienić:
- Flaming – prowokacyjne i agresywne wpisy, często nie mające bez/pozbawione większego sensu, a których celem jest wywołanie konfliktu.
- Hejt – nienawistne, negatywne komentarze.
- Cyberstalking – uporczywe nękanie w sieci, stalking online.
- Patostreaming – transmisje na żywo prezentujące szkodliwe, agresywne lub patologiczne zachowania.
– Trudnych, niezrozumiałych lub zagrażających naszym dzieciom treści jest w internecie mnóstwo. Nie oznacza to jednak, że jako rodzice czy opiekunowie, jesteśmy bezradni. Przeciwnie – uzbrojeni w broń, jaką jest aktualna wiedza, możemy stanowić dla dzieci odpowiednie wsparcie, udzielić im pomocy wtedy, kiedy będą tego potrzebować, ochronić je przed przemocą w internecie, a przede wszystkim – edukować innych na temat zagrożeń w sieci – podkreśla Anna Rywczyńska.
Proste rady dla rodziców i opiekunów
W poradniku dla rodziców “W sieci wyzwań”, opracowanym przez ekspertów NASK, znajdują się krótkie porady, które warto wcielić w życie w kontekście cyberhigieny i cyberprofilaktyki.
- Nie traktuj ekranów jako nagrody ani kary.
- Zadbaj o własną higienę cyfrową – bądź dobrym przykładem.
- Ustal zasady korzystania z elektroniki (np. brak ekranów podczas posiłków).
- Monitoruj treści i angażuj się w rozmowy o oglądanych materiałach.
- Dla młodszych dzieci wybieraj spokojne bajki bez przemocy.
- Pamiętaj, że każde dziecko jest inne – to, co sprawdza się u jednego, niekoniecznie będzie odpowiednie dla drugiego.
- Więcej informacji na temat cyfrowej higieny i można znaleźć na stronie Cyberprofilaktyki NASK.
- Niepokojące treści, dotyczące wykorzystywania dzieci w internecie należy zgłaszać do ekspertów zespołu Dyżurnet.pl, działającego w ramach NASK. Można to zrobić szybko i anonimowo poprzez formularz.
Instytut wspiera także funkcjonowanie poradni telefonicznej 116 123 oraz platformy 116sos.pl – oba te narzędzia stanowią pomoc i wsparcie w kryzysie dla osób dorosłych. Dla dzieci i młodzieży prowadzona jest linia 116 111, gdzie mogą dzwonić z wszelkimi problemami.