To żadna tajemnica, że sztuczna inteligencja (AI) kryje w sobie potencjał, który ma szansę zmienić życie ludzkie i transformować różnego rodzaju organizacje. Dzięki połączeniu zalet sztucznej inteligencji w zakresie przetwarzania danych i mocy obliczeniowej oraz ludzkich zdolności twórczych i siły empatii, ludzie i maszyny zaczynają pracować obok siebie, realizując absolutnie niewiarygodne projekty. Jestem przekonany, że większość firm odnoszących sukcesy to organizacje, które w swoich
działaniach czerpią korzyści z zalet sztucznej inteligencji – a przecież jej możliwości wykraczają daleko poza zastosowania przemysłowe czy biznesowe. Obecnie zaczynamy dostrzegać również potencjał AI związany z rozwojem systemu oświaty.
Niedawno miałem okazję i przyjemność odbycia rozmowy z profesorem Andreą Sianesim, dziekanem MIP – Międzynarodowej Szkoły Biznesu przy Politecnico di Milano na temat FLEXA – nowego „mentora” w akademii – maszyny dysponującej sztuczną inteligencją zaprojektowanej w taki sposób, aby korygować swoje działania edukacyjne w oparciu o zdobyte doświadczenia, skojarzenia oraz materiały dydaktyczne, wykorzystując nowe umiejętności w indywidualnym procesie edukacji każdego studenta.
Poniżej przedstawiam treść rozmowy. Mam nadzieję, że stanie się ona źródłem ciekawych informacji dla czytelników, podobnie jak miało to miejsce w moim przypadku.
Michel van der Bel, Wiceprezes Microsoft na Europę, Bliski Wschód i Afrykę
– Jako Prezes Microsoft na Europę, Bliski Wschód i Afrykę, współpracuję z 20 000 osób zatrudnionymi w 32 oddziałach należących do naszej firmy i mam przed oczami tylko jedną wizję: wspomagać naszych klientów w procesie transformacji prowadzącym do podniesienia ich konkurencyjności w świecie, w którym innowacje technologiczne zaczynają stanowić podstawy każdej działalności. W swojej karierze zawodowej współpracowałem z trzema CEO na przestrzeni ostatnich 20 lat i byłem bezpośrednim świadkiem tego, w jaki sposób budowali otaczające ich środowisko i kulturę organizacji. Pozwoliło mi to zrozumieć, że ludzie mogą dać z siebie to, co najlepsze jedynie w środowisku sprzyjającym podejmowaniu działań i decyzji, dlatego wierzę, że odpowiednia kultura ma kluczowe znaczenie w życiu każdej organizacji.
Profesor Andrea Sianesi, Dziekan MIP Politecnico di Milano Graduate School of Business
– Poza funkcją dziekana zajmuję się także działalnością naukową – jestem profesorem Politecnico di Milano oraz prowadzę wykłady poświęcone inżynierii zarządzania (na poziomie licencjackim oraz magisterskim). Interesuję się także kwestiami związanymi z działalnością operacyjną i zarządzaniem łańcuchami dostaw; jestem autorem kilku książek oraz publikacji naukowych poświęconych tej tematyce, a także członkiem zarządu dwóch średniej wielkości firm z sektora przemysłowego. Jako profesor oraz prezes MIP, stale poszukuję pomysłów i możliwości podniesienia wydajności mojej szkoły.
MvdB: Jak zmienił się proces uczenia się? W jaki sposób dostosowujecie się do zmian zachodzących w odniesieniu do metod uczenia się wybieranych przez uczniów oraz ich postępów na ścieżce kariery zawodowej?
AS: W ostatnim czasie doświadczamy rewolucyjnych zmian w zakresie edukacji oraz metod uczenia się. W przeszłości szczególny nacisk kładziono na techniki nauczania, a studenci ucząc się ich chcieli następnie wykorzystać je na rynku pracy. Mechanizmy te wkrótce zupełnie wyjdą z obiegu, a my koncentrujemy się na metodach nauczania, które dopiero pojawiają się na horyzoncie. Chcemy uczyć sposobów uczenia się. Powracamy do podstaw – do odwiecznych i zawsze ważnych filarów zdobywania i zapamiętywania wiedzy i informacji.
MvdB: Uczenie metod uczenia się – czy to jest właśnie koncepcja, dzięki której powstał FLEXA?
AS: Jeżeli chodzi o FLEXĘ to naszym celem było opracowanie czegoś, co najlepiej oddaje termin „prywatny mentor”. Chodzi o to, aby „nowy” nauczyciel pomagał studentom w procesie wyszukiwania informacji niezbędnych do ich rozwoju, a zatem nauczanie w tym kontekście obejmuje także rekomendacje dotyczące treści, których się uczymy. Nie dotyczą one wyłącznie materiałów wideo, ale odnoszą się także wydarzeń i działań, w których warto wziąć udział.
Uświadomiliśmy sobie również, że wymogi i oczekiwania różnych osób mogą znacząco wykraczać poza portfolio wiedzy i informacji dostępnych w ramach szkoły czy uniwersytetu. Odkryliśmy, że musimy zapewnić naszym studentom dostęp do treści zewnętrznych. Rozwiązaniem było wykorzystanie sztucznej inteligencji.
„Uczenie się nie jest procesem, który zachodzi w osobie uczącej się; jest to proces zachodzący w ramach sieci kontaktów i interakcji istniejących pomiędzy poszczególnymi osobami”
FLEXA ma rożne filary. Jednym z nich jest paradoks wyboru. Żyjemy w świecie, który jest przeładowany informacjami, a jednocześnie mamy do dyspozycji mało czasu. Myślę, że możliwość wyboru tego, na czym chcemy się skupić jest dla nas niezwykle korzystna. Musimy być selektywni, ale w inteligentny sposób. A to gwarantuje nam właśnie tylko sztuczna inteligencja. Idąc dalej tym tropem, jedną z ról profesora jest nauczenie sztucznej inteligencji kryteriów, którymi musi się posługiwać w dokonywaniu własnych wyborów.
Drugim filarem jest łączność – teoria uczenia się, która kładzie nacisk na rolę kontekstu społecznego i kulturowego dla wyboru sposobu oraz czasu w jakim się uczymy. Uczenie to nie proces, który po prostu się dzieje w osobie uczącej się; jest to interakcja, która zachodzi w ramach i pomiędzy sieciami tworzonymi przez wiele osób.
Ma to zasadniczy wpływ na przyszłość szkół biznesowych, które zgodnie w ramach tego filaru muszą ewoluować z miejsca, w którym know how jest jedynie zdeponowany, do miejsca, w którym jest ktoś „kto wie, gdzie” można coś znaleźć. Nie wydaje mi się, aby szkoły dysponowały całą wiedzą niezbędną studentowi w procesie rozwoju jego kariery. Konieczne jest gromadzenie i posiadanie informacji oraz wiedzy dostępnej poza ich murami oraz wstępna ocena przed udostępnieniem jej uczącym się.
MvdB: FLEXA umożliwia studentom znalezienie punktu odniesienia dla siebie w ramach profilów kandydatów obowiązujących na rynku pracy – wydaje się, że jest to bardzo daleko wybiegający w przyszłość sposób umożliwiający im przygotowanie się na wejście na rynek pracy w odróżnieniu od sytuacji, w której młodzi ludzie zdobywają wiedzę z nadzieją, że okaże się ona przydatna na rynku. Czy tak jest w istocie?
AS: FLEXA może zdefiniować, które luki studenci powinni wypełnić, aby ruszyć z miejsca, w którym się znajdują, ku zamierzonym celom. Rolą sztucznej inteligencji jest zapewnienie wszelkich informacji oraz zasobów niezbędnych w celu zakończenia ścieżki uczenia się.
MvdB: Chciałbym w tym miejscu przytoczyć słowa Hari Krishny Arya: “Nauczyciele nie zostaną zastąpieni przez technologię, ale nauczyciele, którzy nie wykorzystują technologii zostaną zastąpieni przez tych, którzy z niej korzystają.” Jakie jest pańskie stanowisko w tej kwestii, zwłaszcza w kontekście FLEXY?
AS: Zgadzam się z tym całkowicie. W 2014r. uruchomiliśmy proces integracji prototypu FLEXY w oparciu o platformę e-learningową opracowaną wspólnie z firmą Microsoft. Wywróciło to cały nasz wydział do góry nogami, gdyż większość z nas czuła się zaangażowana i odpowiedzialna za tę nową technikę nauczania. Jeżeli zaś chodzi o tematy takie jak przywództwo, czy soft skills – miękkie umiejętności, to w dalszym ciągu konieczna jest intensywna interakcja ze studentami.
„Nauczyciele nie zostaną zastąpieni przez technologię, ale nauczyciele, którzy nie wykorzystują technologii zostaną zastąpieni przez tych, którzy z niej korzystają”.
– Hari Krishna Arya
MvdB: Współpracując z firmą taką jak Microsoft, przekonałem się, że miękkie umiejętności zaczynają zmieniać się w twarde umiejętności. Mamy koncepcję ducha przedsiębiorczości, której podstawą jest proces uczenia się. Czy można FLEXĘ wykorzystać w celu szkolenia osób w ramach organizacji i wspierania ich na ścieżce rozwoju kariery zawodowej niekoniecznie wyłącznie w środowisku akademickim?
AS: Wprowadzenie FLEXY zakłada wdrożenie w trzech różnych etapach. Pierwszym było określenie osób będących odbiorcami tych usług – studenci oraz absolwenci. Drugim etapem jest tzw. fala pośrednia, która obecnie jest uruchamiana w ramach różnych społeczności. Trzeci etap, który zostanie zakończony w przyszłym roku obejmuje korporacje. Pomysł jest taki, aby za pośrednictwem FLEXY pracownicy mogli dzielić się wiedzą i najlepszymi praktykami, a system jest opracowany przecież w jednym z aspektów dla osób, które chcą rozwijać swoją karierę i osiągać coraz to wyższe poziomy.
Wracając do umiejętności miękkich – prawdą jest, że powoli zamieniają się one w umiejętności twarde – trzeba umieć przewodzić będąc z tyłu. Jest to jednak coś, co pozostanie w sferze umiejętności miękkich.
MvdB: Myślę, że jeżeli systemy audio i wideo nie są kompatybilne, jeżeli pojawia się różnica między tym, co się mówi, a tym co się robi, to styl przywództwa wkrótce staje się przestarzały. Jestem zdania, że małe osiągnięcia realizowane codziennie prowadzą do wielkich rzeczy w perspektywie długofalowej – oto jak kombinacja umiejętności twardych i miękkich staje się siłą napędową zmian.
Jakiej rady udzieli Pan młodym osobom w kwestii rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji, które będą przecież nam towarzyszyć przez resztę życia?
AS: Wiele z dzieciaków, które obecnie zdobywają wiedzę, w przyszłości będzie wykonywać prace i zawody, które dzisiaj jeszcze nie istnieją. To znacznie utrudnia udzielanie jakichkolwiek wskazówek. Jestem przekonany, że modele uczenia się są bardziej użyteczne niż same techniki. Moja rada jest zatem taka: poznawajcie różne modele uczenia się – spróbujcie wrócić do podstaw.
MvdB: Czy może Pan podać przykład modelu uczenia się?
AS: Model uczenia się to podejście, które stosujemy w celu poszerzenia naszej wiedzy. Na przykład, model uczenia się stosowany w przypadku języka chińskiego obejmuje także symbole wizualne oraz konieczność powiązania ich z odpowiednim znaczeniem. W przypadku języka angielskiego ten model jest zupełnie inny. Jeżeli przeczytam pewne słowo w języku angielskim, to może ono być natychmiast przetłumaczone na jego odpowiednik w języku włoskim. Mamy w tym przypadku do czynienia z relacją typu jeden do jednego pomiędzy tym, co przeczytaliśmy, a wynikiem tłumaczenia; w przypadku języka chińskiego mamy relację typu koniec do końca.
MvdB: To właśnie liderzy podejmują decyzje, w którym kierunku trzeba podążyć – ale warto chyba zacząć zmiany od siebie. Mam także taką refleksję – jeżeli nie możesz prowadzić siebie samego w czasach zmiany, to czy możesz przewodzić innym w czasach przemian?
AS: Podczas różnego rodzaju transformacji, konieczne jest wsparcie z zewnątrz. Nie byłbym w stanie zmienić swojego stylu przywódczego bez coachingu zewnętrznego, czy wpływu z spoza organizacji.
MvdB: Liderzy nie mogą po prostu mówić ludziom, żeby zaczęli coś robić inaczej, ponieważ każda osoba jest inna. To co zauważam, że zaczyna się sprawdzać w obecnych warunkach, to kombinacja przywództwa i zmian kulturowych, które naprawdę stają się poważną siłą umożliwiającą ludziom poczucie decyzyjności i twórczego wpływu na dokonujące się zmiany.
MvdB: Wszyscy się tego uczą teraz, ale nie ma jeszcze żadnego podręcznika. W przeszłości wszystko kręciło się wokół tego co robić; obecnie musimy wiedzieć co, ale również jak robić. W jaki sposób umożliwić innym dokonywanie wyboru w kwestii: co i jak – to bardzo ważne pytania.
Wracając do FLEXY – w jaki sposób narodziła się jego koncepcja? Jak to się stało, że zaczęliście prace w oparciu o sztuczną inteligencję?
AS: Nasi klienci – osoby uczące się – zasadniczo chcą uzyskać od nas dwie rzeczy. Jedna to sposób na przyspieszenie rozwoju ich kariery. Druga to to, w jaki sposób możemy wypełnić szczególne luki w zakresie posiadanych przez nich umiejętności lub wiedzy, które wyróżnią ich na tle pozostałych uczestników programu.
Aby spełnić te potrzeby, konieczne jest przejście ku procesowi nauczania szytemu na miarę. Kiedy zaczęliśmy się zastanawiać nad wdrożeniem tego pomysłu, natychmiast uświadomiliśmy sobie, że nie był on możliwy przy tradycyjnym podejściu – w ramach nauczania typu jeden-na-jeden – trzeba było zatem posłużyć się dźwignią technologiczną.
Najpierw mieliśmy poczucie, że nasza idea uczenia się była zbyt futurystyczna, ale wkrótce okazało się coś zupełnie innego – nie byliśmy w stanie określić odpowiednich możliwości realizacji lub niezbędnych technologii dla wdrożenia tego pomysłu – postanowiliśmy przedstawić problem firmie Microsoft i przekonaliśmy się, że wszystko to jest możliwe. To była bardzo doniosła chwila.
MvdB: W jaki sposób łączycie Państwo szacunek dla przeszłości z pojmowaniem przyszłości? Wydaje mi się, że FLEXA stanowi wspaniały przykład takiej harmonii, ale w jaki sposób podejść do tych kwestii w perspektywie długookresowej? Jak zapewniacie sobie obecność w obu światach?
AS: We Włoszech, od samego początku naszego życia, jesteśmy nieustannie eksponowani na niezwykłą kombinację sztuki, kultury i technologii oraz przyzwyczajeni do pracy z projektantami, architektami oraz naukowcami. Wydaje mi się, że ta kombinacja jest właściwa zarówno dla naszej szkoły jak i całego kraju. Połączenie technologii z kulturą sztuki i zarządzania jest czymś, co w moim odczuciu przetrwa.
AS: Wartości i odpowiedni kontekst odgrywają ważną rolę. Na przykład na uczelni, na której pracuję, innowacja jest zapisana w genach większości pracowników. To znakomicie ułatwia kreowanie i wdrażanie innowacyjności. Jako liderzy powinniśmy być oburęczni – nadążać za współczesnością, unowocześnieniami oraz jednocześnie sprawnie zarządzać firmami na co dzień. I to właśnie jest najtrudniejsze. Istnieją pewne rzeczy, które wymagają podejścia standardowego, z kolei inne tematy wymagają odwagi, aby rzucić się na nieznane wody.